Een bezoek aan het Planetarium van Eise Eisinga stond al jaren op mijn to do lijst. Toen wij in het noorden van Fryslân op vakantie waren moest het er maar eens van komen. Mijn man had geen zin om mee te gaan en zo reisde ik alleen naar Franeker. De auto parkeerde ik langs een van de vele grachten in de buurt van de Eise Eisingastraat.

Het Planetarium een museum en een belangrijk stuk erfgoed dat bezoekers trekt van over de hele wereld. Het biedt inzicht in de kennis van astronomie in de 18e eeuw en toont het vernuft van Eisinga, die ondanks zijn beperkte formele scholing zo’n nauwkeurig en duurzaam model wist te bouwen. Het Planetarium van Eise Eisinga is een prachtig voorbeeld van Nederlandse ingenieurskunst en wetenschap in de Verlichtingstijd.

Eise Eisinga was oorspronkelijk wolkammer van beroep. Een wolkammer was iemand die ruwe wol verwerkte tot een gladde draad die gebruikt kon worden in de textielproductie. Naast zijn werk als wolkammer had Eisinga een diepe interesse in wiskunde en astronomie, wat hem uiteindelijk inspireerde om zijn beroemde planetarium te bouwen in zijn eigen huis in Franeker.

Het Planetarium van Eise Eisinga is het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Het werd gebouwd tussen 1774 en 1781. Het planetarium is een indrukwekkend mechanisch model van het zonnestelsel, waarin de bewegingen van de planeten rond de zon nauwkeurig worden weergegeven op schaal.

Eisinga besloot het planetarium te bouwen naar aanleiding van paniek die ontstond na een voorspelling dat een samenstand van planeten in 1774 een botsing zou veroorzaken die de aarde zou vernietigen. Om te laten zien dat er geen gevaar was, bouwde hij dit mechanisch model om de bewegingen van de planeten op een begrijpelijke manier weer te geven.

Een smalle trap leidde ons naar de kleine bovenverdieping. Op die verdieping was het vernuft achter dit alles te bewonderen. Het planetarium werkt volledig op mechanische basis met tandwielen en een slinger die worden aangedreven door een aantal gewichten. Deze aandrijving stuurt een stelsel van houten radertjes aan die de bewegingen van de planeten in het zonnestelsel simuleren. Het systeem is zo nauwkeurig dat de omlooptijden van de planeten, zoals Mercurius (88 dagen) en Saturnus (29 jaar), precies kloppen.

Met bewondering heb ik dit alles bekeken. Mochten jullie in de buurt zijn dan is een bezoek aan dit museum een aanrader. Via deze site plan je een bezoek. In de huiskamer van Eisinga is een gids aanwezig waar men in groepen alles kan horen over het Planetarium.